Linux Terminalının Sirri: Peşəkarların İstifadəsində Olan Əsas Komandalar

Linux terminalı ilə tanış olmağa hazırsınız? Bu sadə görünən qara pəncərə, əslində əməliyyat sisteminin bütün funksiyalarına çıxış verir. İstər server idarə edən bir peşəkar olun, istər yeni başlayan bir tələbə, bu əsas komandalar sizin işinizi əhəmiyyətli dərəcədə asanlaşdıracaq. Gəlin, vaxt itirmədən Linux terminalının ən vacib 18 komandası ilə tanış olaq və onların gündəlik istifadəsi haqqında öyrənək.

Linux Komandalarının Ümumi Quruluşu

Linux komandaları adətən eyni ardıcıllığa riayət edir:

<komanda> <seçim(lər)> <arqument>

• Komanda haqqında ətraflı məlumat almaq üçün --help seçimindən istifadə edilir.
  • Nümunə: ls --help
• Nəticələri daha rahat oxumaq üçün -h (human-readable) seçimi istifadə olunur.
  • Nümunə: df -h
• Bir neçə komandanı ardıcıl icra etmək üçün | (borucuq) işarəsi ilə birləşdirilir.
  • Nümunə: ps -aux | grep 'firefox'
• Nəticələri süzgəcdən keçirmək üçün grep komandasından istifadə edilir.
  • Nümunə: ls -al | grep '.txt'
• Nəticəni səhifə-səhifə oxumaq üçün less və ya more komandalarından istifadə olunur.
  • Nümunə: cat /var/log/syslog | less
• Komandaların nəticələrini fayla yazmaq üçün > (istəqamətləndirmə) işarəsindən istifadə edilir.
  • Nümunə: ls -l > fayl.txt
• Mövcud fayla məlumat əlavə etmək üçün >> işarəsindən istifadə edilir.
  • Nümunə: echo "Yeni məlumat" >> fayl.txt
• Komandaları ardıcıl icra etmək üçün && birləşdiricisindən istifadə olunur. Birinci komanda uğursuz olarsa, digərləri icra edilməyəcək.
  • Nümunə: cd /home/user && ls -l

Əsas Linux Komandaları

Linux terminalında ən çox istifadə olunan və gündəlik işlərdə tətbiq edilən komandalar:

Fayl və Dizin Komandaları

• cd (change directory): Dizinlər arasında keçid etmək üçün istifadə olunur.
  • cd /: Əsas (root) dizinə keçid.
  • cd ~: Cari istifadəçinin ev dizininə keçid.
  • cd ..: Bir üst dizinə keçid.
• pwd (print working directory): Cari işlədiyiniz dizinin tam yolunu göstərir.
• ls (list): Dizin daxilindəki fayl və qovluqları siyahılaşdırır.
  • ls -a: Gizli fayl və qovluqları da göstərir.
  • ls -l: Fayl və qovluqlar haqqında ətraflı məlumat (icazələr, sahibi, ölçüsü) göstərir.
  • ls -lh: Ölçüləri insan tərəfindən oxuna bilən formatda göstərir.
• cat (concatenate): Faylın məzmununu terminalda göstərir.
  • cat -n fayl.txt: Faylın məzmununu sətir nömrələri ilə göstərir.
• touch: Yeni, boş bir fayl yaradır.
  • touch yeni_fayl.txt
• clear: Terminal ekranını təmizləyir.

Sistem İdarəetməsi Komandaları

• ps (process status): Sistemin işləyən proseslərini göstərir.
  • ps -aux | wc -l: İşləyən proseslərin sayını tapır.
  • ps aux --sort=-pcpu | head -6: Ən çox prosessor istifadə edən 5 prosesi göstərir.
• top: Proseslərin real zamanda istifadə etdiyi prosessor və yaddaş haqqında məlumat verir.
• whoami: Cari istifadəçinin adını göstərir.
• uptime: Sistemin neçə müddətdir aktiv olduğunu göstərir.
• poweroff: Sistemi bağlayır.
• whatis: Komandalar haqqında qısa məlumat verir.
  • whatis ls
• man (manual): Komandalar haqqında ətraflı bələdçi açır.
  • man ping

Şəbəkə Komandaları

• ping: Hədəf IP-nin və ya domen adının aktivliyini yoxlayır.
  • ping google.com
• service: Sistemin xidmətlərini (servislərini) idarə etmək üçün istifadə olunur.
  • service apache2 status: Apache xidmətinin vəziyyətini yoxlayır.
  • service apache2 restart: Apache xidmətini yenidən başladır.

Daha Güclü İstifadələr

• En çox istifadə olunan faylların siyahısını çıxarmaq üçün:
  • ls -al | grep '^d': Yalnız qovluqları siyahılaşdırır.

Bu komandalar Linux terminalında ilk addımlarınız üçün mükəmməl başlanğıcdır. Hər bir komandanı sınaqdan keçirərək, onun gücünü və imkanlarını daha yaxından anlaya bilərsiniz. Unutmayın, Linux terminalında ən yaxşı öyrənmə yolu sərbəst şəkildə araşdırmaq və sınamaqdır.

Author

Cavad Mikayil

IT Manager – Network Security Engineer – PITS Technology Solutions

See author's posts